Coğrafi İşaret Nedir? 

Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren ad veya işaretlere “coğrafi işaret” denir. 

Coğrafi işaretler, ayırt edici özelliği ile ön plana çıkan ve bulunduğu bölge ile özdeşleşen doğal ürünler, tarım, maden ve el sanatları ile sanayi ürünlerine verilen işaretlerdir.

Bir yörenin herhangi bir ürünü, meyvesi, taşı, madeni diğer yörelerde üretilenlerden farklı olabilir veya bir yörede üretilen halı, kilim, kumaş, çini vb. herhangi bir nedenle ün kazanmış olabilir. Bu ürünlerin üzerinde o yörenin adının kullanılması, tüketiciler tarafından o ürünün benzerlerinden farklı özelliklere sahip olduğu şeklinde algılanabilir. Tüketiciler, söz konusu yöre adıyla satılan ürünleri o yörenin adına duydukları güvenle, aynı türdeki diğer ürünlere tercih edebilirler. 

Coğrafi işaretler, geleneksel bilginin bir ürün gibi şekillendirildiği, paketlendiği, alındığı ve satıldığı bir boyuttadır. Ürünün kalitesi, geleneksel üretim metodu ve coğrafi kaynağı arasında kurulan sıkı bağı simgeleyen bir güvencedir. 

Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak iki ayrı şekilde değerlendirilir. 

Menşe Adı Nedir?  

Coğrafi işaret korumasına konu edilen ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tamamı, sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmek zorunda ise bu durumda bulunan coğrafi işaretlere “menşe adı” denir. Menşe adı, menşe adına konu ürünün tamamı ile tanımlanan yerde üretilmiş olmasını gerektirir.

Ürünler ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilemezler. Çünkü ürün, ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde niteliklerini kazanabilir. 

(Eskişehir Lületaşı, Erzincan Tulum Peyniri, Ege Pamuğu, Malatya Kayısısı, Elazığ Öküzgözü Üzümü)

 Mahreç İşareti Nedir?  

Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinden en az biri, sınırları belirlenmiş coğrafi alanda gerçekleşmek zorunda ise bu durumdaki coğrafi işaretlere  "mahreç işareti" denir.  

Mahreç işaretine konu olan ürünün özelliklerinden en az birinin o yöreden kaynaklanması şartıyla, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. 

Bu üretimde, bulundukları coğrafi bölgeye ait üretim yöntemlerinin aynen kullanılması ve ürünün kalitesinin aynı olması şarttır. 

(Damal Bebeği, Isparta Halısı, Siirt Battaniyesi, Adana Kebabı, Çorum Leblebisi, Mardin Kaburga)

Menşe Adına Örnek: Malatya Kayısısı                                                       

(ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilemezler)

Mahreç İşaretine Örnek: Afyon Sucuğu(ürünün özelliklerinden en az birinin o yöreden kaynaklanması şartıyla, yöre dışında da üretilebilir) 

Coğrafi İşaretlerin Diğer Sınai Mülkiyet Haklarından Farkı Nedir? 

Coğrafi işaretler, tek bir üreticiyi değil, belirli şartlar altında üretim yapan kişilerin tümünü korur. 

Çünkü coğrafi işaret alansal, yöresel, bölgesel, ülkesel genelliğe, bir anlamda anonimliğe sahip olup, sağladığı hak belli bir kişiye veya bazı kişilere bağlanamaz. 

Coğrafi İşaret Tescilinin Amacı

1.      Coğrafi işarete konu olan ürünün kalitesinin korunması,

2.      Bilinen özellikte üretiminin sağlanması,

3.      Coğrafi işarete konu olan yörede veya özellikte üretim yapanların korumadan öncelikli olarak yararlanmalarının sağlanmasıdır.

4.      Ülkenin milli ve kültürel değerlerinin korunmasıdır.

Tescille Sağlanan Koruma Neden Önemlidir? 

Coğrafi işaretlerin tescilinin amacı, genel nitelikleri itibariyle üretimi, kaynağı gibi bir takım yerel niteliklerine bağlı olarak belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunmasını sağlamaktır. 

Ülkemizde her ilin, hatta her ilçenin belli bir ürünün üretimine kaynak teşkil ettiği ve bu ürün ile ünlenmiş olduğu bir gerçektir. 

Doğallık, geleneksellik, sürdürülebilir kalite, bölgesel kalkınma ve dünya pazarında rekabet edebilme teminatı gibi tüm bu özellikler coğrafi işaretlerin katma değerleri arasında sayılır. 

Kimler Coğrafi İşaret Başvurusunda Bulunabilir?

• Ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler

• Tüketici dernekleri 

• Konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları

coğrafi işaret başvurusunda bulunma hakkına sahiptirler. 

Coğrafi İşareti Kimler Kullanabilir? 

Coğrafi işareti, tescilde düzenlenen şartlara uygun üretim yapan herkes kullanabilir. 

 Coğrafi İşaret Tescili İçin Başvuru Şartları Nelerdir?

• Başvuru dilekçesi,

• Tescili istenilen menşe adı veya mahreç işaretine ait örnek (8x8 cm.),

• Başvuru ücretinin ödendiğini gösterir belge,

• Ürünün tanımı ve gerekiyorsa hammaddenin fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve benzeri özelliklerini açıklayıcı teknik bilgiler ve belgeler,

• Ürünün üretim tekniğine ve varsa yerel özel üretim teknik ve şartlara ilişkin bilgiler,

• Yöre, alan veya bölgenin coğrafi sınırlarını açıkça tanımlayan ve belirleyen bilgiler/belgeler, harita,

• Ürünün tescili ile ilgili talep edilen işaretle menşe adı ya da mahreç işareti olma özelliklerini taşıdığına ilişkin bilgiler,

• Ürünün kalitesinin denetleme biçimini ayrıntılı olarak açıklayan bilgiler,

• Tescilli menşe adı ve mahreç işaretinin kullanım biçimi, markalama, işaretleme veya

etiketleme şekillerini ayrıntılarıyla açıklayan bilgiler.

Coğrafi İşaret Başvurusu İçin Nereye Müracaat Edilir? 

Coğrafi işaret başvurusunda bulunmak isteyenler, Türk Patent Enstitüsü’ne başvurabilirler.

Coğrafi İşaret Olarak Tescil Edilemeyecek İşaretler Nelerdir?

• Coğrafi işaret tanımına uymayan adlar ve işaretler,

• Ürünün öz adı olmuş adlar ve işaretler,

• Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki türleri, hayvan soyları veya benzer adlar,

• Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretler,

• Paris Sözleşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü’nü kuran anlaşmaya üye ülkelerde korunmayan veya koruması sona ermiş veya kullanılmayan adlar ve işaretler. 
  
  

Coğrafi İşaretlerin Korunması 

Türkiye’de coğrafi işaretler, 1995 tarih ve 555 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamında tescil edilerek korunurlar.

Coğrafi İşarette Tescil ve İtiraz Süresi 

Türk Patent Enstitüsü, kendisine yapılan coğrafi işaret başvurularını inceler. Bilgi ve belgelerinde eksik bulunan başvurulara, eksikliklerini gidermesi için 3 ay süre tanır. Süresi içinde eksiklikler giderilmezse başvuru reddedilir.  

555 sayılı KHK koşullarını taşıyan coğrafi işaret başvurularından menşe adları Resmi Gazete ile yerel gazetede, mahreç işaretleri ise Resmi Gazete ve yerel gazetenin yanı sıra yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük gazetelerin birinde yayımlanır.  

İtiraz süresi Resmi Gazetedeki yayım tarihinden itibaren 6 aydır. Coğrafi işaret başvurularının tescili, Resmi Gazetede yayım tarihi itibarıyla kesinleşir. Tescili kesinleşen başvuru ile ilgili tescil ücretinin 3 ay içinde ödenmesi gerekmektedir.  

Türkiye’de Tescil Edilen Coğrafi İşaret Tüm Dünyada Geçerli midir? 

Türkiye’de tescil edilen coğrafi işaretler sadece Türkiye sınırları içinde geçerlidir. Yurtdışında koruma için her ülkede, ülke mevzuatına göre başvuru gerekir. 

Coğrafi İşaret Korumasının Sağladığı Haklar Nelerdir?

• Tescilli adın ününden herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımlar veya tescil kapsamındaki ürünleri andıran ya da çağrıştırabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli adın dolaylı veya dolaysız olarak ticari amaçlı kullanımı önlenir.

• Sözcük olarak gerçek coğrafi yeri ifade etmekle birlikte halkta haksız biçimde ürünün başka yer kaynaklı olduğu izlenimini bırakan kullanımı; veya korunan adın tercümesinin kullanımı; veya “stilinde”, “tarzında”, “tipinde”, “türünde”, “yöntemiyle”, “orada üretildiği biçimde” veya benzeri diğer açıklama veya terimlerle birlikte kullanımı önlenir.

• Ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında, veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede doğal veya esas nitelik ve özellikleri ile menşei konusunda yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi önlenir.

• Ürünün menşei konusunda halkı yanıltabilecek biçimde ambalajlanması veya yanılgı yaratabilecek diğer herhangi bir biçimde sunulması önlenir. 

Coğrafi İşaretlerin Ticari Markalarla İlişkisi Nedir? 

Coğrafi işaret tescili, bireysel mülkiyet hakkı vermez. Coğrafi işarete konu olan ürünün üreticileri için ortak bir kullanım hakkı sağlar.  

Coğrafi işaretler marka olarak tescil edilemezler. 

 Tescilli Coğrafi İşaretin Denetimi 

Coğrafi işaretin kullanımının denetimine ilişkin olarak coğrafi işareti tescil ettirenlerin yapacağı/yaptıracağı denetime ait raporlar her 10 yılda bir Türk Patent Enstitüsü’ne ibraz edilir.  

Coğrafi İşaret Korumasının Sağladığı Haklar Nelerdir? 

Coğrafi işaretten doğan hakları ihlale uğrayan kişi, ihlalden doğan zararının tazmin edilmesini yetkili mahkemeden talep edebilir.